Ιστορική αναδρομή
Ο τουρισμός ως θεσμός χάνεται στα βάθη της ιστορίας.
Η ιστορία της μεμονωμένης ή ομαδικής περιήγησης των ανθρώπων και η φιλοξενία τους είναι τόσο παλιά όσο περίπου και ο ανθρώπινος πολιτισμός.
Για παράδειγμα, 2.700 χρόνια πριν, οι Έλληνες ταξίδευαν σε πολλές χώρες από μεγάλη επιθυμία για μάθηση και μελέτη άλλων πολιτισμών: Ο Σόλων, ο Πλάτων, ο Πυθαγόρας, ο Παυσανίας, ο Ηρόδοτος, έτσι έμαθαν τον κόσμο, αποτυπώνοντας τα γεωγραφικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά των τόπων που επισκέπτονταν. Επίσης, όσοι πολίτες διέθεταν ελεύθερο χρόνο ταξίδευαν και επισκέπτονταν άλλες περιοχές με αφορμή διάφορες δραστηριότητες, όπως αθλητικές (Ολυμπιακοί αγώνες), θρησκευτικές (Ελευσίνια μυστήρια), ιαματικές (Ασκληπιεία) και άλλες.
Κατά τον Μεσαίωνα, οι δυνατότητες επικοινωνίας και τα ταξίδια γίνονταν περισσότερο για εμπορικούς, πολιτικούς λόγους ενώ πολύ συχνά οι μετακινήσεις είναι προσκυνηματικές.
Κατά την διάρκεια των μεγάλων εξερευνήσεων και αργότερα, ξεκίνησε ένα κύμα ευρωπαίων περιηγητών που ταξιδεύουν στην Ανατολή δίνοντας μεγάλη σημασία στις πολιτιστικές ιδιαιτερότητες των λαών που επισκέπτονταν.
Ωστόσο, ο σύγχρονος τουρισμός ξεκινά την εποχή του ατμού, τον 19ο αιώνα, ακολουθώντας τα τραίνα και τα ατμόπλοια που επέτρεψαν για πρώτη φορά τις μαζικές μετακινήσεις και τον προγραμματισμό. Ο τουρισμός αυτός είναι από την αρχή κατεξοχήν πολιτιστικός.
Από το τέλος του 19ου αιώνα, ο τουρισμός είναι πλέον σοβαρός πολιτικοοικονομικός παράγοντας και μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο παίρνει βιομηχανικές διαστάσεις· μετατρέπεται σε εργαλείο που εξυπηρετεί τους κύριους μοχλούς ανάπτυξης και οι υπηρεσίες που προσφέρει αυτό το εργαλείο θεωρήθηκε, δικαίως, προϊόν και αγαθό.
Εύκολα συμπεραίνει κανείς, ότι ο τουρισμός έχει ήδη οριοθετηθεί και περιγραφεί πολύ πριν τη σύγχρονη εποχή.
Στις μέρες μας, περάσαμε μια περίοδο που ξεχάσαμε τη ζεστή φιλοξενία, την προσφορά, και μαζί την πολιτισμική και πολιτιστική ταυτότητά μας. Τις παρελθούσες μέρες του μαζικού τουρισμού, εκμεταλλευτήκαμε αντί να αξιοποιήσουμε, μετατρέψαμε την κάθε προσφορά σε “ελκυστικό πακέτο” και υπολογίσαμε τους επισκέπτες ως νούμερα μεταφράζοντας τη διαμονή τους σε καταναλωτική δυναμική, αντί να τους θεωρούμε υπάρξεις με πνευματικές, πολιτιστικές, περιβαλλοντικές και, εν τέλει, ανθρώπινες ανάγκες.
Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, μετά τη Χάρτα …, ο ορισμός έχει αλλάξει. Ευτυχώς.
Η ομηρική φιλοξενία
Όσο για την ομηρική φιλοξενία, αυτή είναι και μέχρι σήμερα ο καλύτερος και πληρέστερος ορισμός της φιλοξενίας.
Στην χώρα μας, σύμφωνα με τις πληροφορίες που μας δίνει ο Όμηρος για τον θεσμό της φιλοξενίας, η υποδοχή και η περιποίηση των περιηγητών, των ανώνυμων ξένων, ήταν σπουδαίος θεσμός αλλά και ηθικό χρέος. Διαβάζοντας κανείς τα σχετικά χωρία στην Οδύσσεια εντυπωσιάζεται πραγματικά από το ότι ο δυνατότερος και σπουδαιότερος θεός Δίας ήταν προστάτης των ξένων, που θεωρούνταν πρόσωπα ιερά, τιμημένα και σεβαστά ενώ η περιποίησή τους ήταν θεία απαίτηση. Η κακή αντιμετώπιση του ξένου θεωρείτο ύβρις. Η φιλοξενία ακολουθούσε μια ιεροτελεστία που παρεχόταν σε κάθε ξένο.
Όποιος φιλοξενούσε κάποιον ήταν υποχρεωμένος:
-
να τον υποδεχτεί εγκάρδια (με προσφώνηση και χειραψία) και να τον προσκαλέσει σε φιλοξενία,
-
να του προσφέρει λουτρό,
-
να τον φιλέψει (παραχωρώντας του κάθισμα σε θέση τιμητική, φέρνοντάς του νερό να πλυθεί, τραπέζι για να φάει, προσφέροντάς του εκλεκτή μερίδα φαγητού και πιοτό),
-
να τον ρωτήσει ποιος είναι, από πού έρχεται και τι θέλει, μόνον αφού πρώτα τον φιλέψει,
-
αφού ακούσει το αίτημά του, να το ικανοποιήσει όσο μπορεί,
-
να προσφέρει στον ξένο διαμονή για όσες μέρες θέλει αυτός,
-
να τον αποχαιρετήσει με δώρα που επισφραγίζουν τη φιλία τους.